Not just any rock memoir, but a “beautiful one”

Door: Dennis Kersten

© foto: Simon Q

There is a fantastic anecdote in Brett Anderson’s memoir, Coal Black Mornings (2018) about how the Suede singer as a teenager listened to his favourite post-punk records at the wrong speed (33 rounds per minute, instead of 45): “I fell in love with the slowed down, hellish yowl that
seemed so in keeping with the content”. When he is eventually told, the magic of the music is lost. Also, the awful sound of his third-hand hi-fi set taught him to ignore the bottom end in music, possibly influencing the writing and recording of his clear and simple songs later. As he writes about his younger self, “The parameters of my ability, though at first a limitation, actually ended up being a strength as I incrementally developed the only style I could – my own”.

While reading about the magic of mishearing music in Anderson’s book, I was reminded of the Sunday evening in 1993/4 when I went cycling through Nijmegen, listening to a cassette of Suede’s eponymous debut album. I remember how snippets of sometimes half-heard lyrics seemed to cohere into an invitation to a scene of broken bones in council homes and housewives addicted to mother’s little helpers. A world populated by people “so young and so gone”, and, indeed, so far removed from my own life at the time. What was I to make of lines in which lovers go lassoing, or someone is “born as a pantomime horse”? As I recall, there was absolutely no such poetry to the city I cycled through that evening. I had no need for the domestic violence of “Animal Nitrate”, or the use of drugs in “Sleeping Pills”, but my home town definitely lacked stories – or, at least, that is what I thought while trying to make sense of Anderson’s lyrics.

As can be read in his memoir, Brett Anderson, born in 1967, comes from a similar humdrum background in Haywards Heath, West Sussex.
His childhood and adolescence may have lacked stories, too. To his older self, that is, because the book he has just published is the story of his Haywards Heath days, his escape from the doledrums via student life in Manchester and the formation of Suede with, amongst others, his girlfriend Justine Frischmann. First and foremost, it explores his relationship with his parents, a recurring subject in Suede songs, especially on the reunited band’s two most recent albums. Anderson is concerned with his father’s influence on the development of his personality and bares himself while describing the impact of the death of his mother from cancer. Thus, Coal Black Mornings makes for intimate as well as melancholic reading: it does not start with the sentence “This is a book about failure” for nothing. It is one of the most powerfully emotional and well-written rock memoirs recently published.

The current popularity of the rock star autobiography may be indicative of rock music’s waning significance and the ensuing desire to wallow in nostalgia for the so-called “golden age” of guitar-oriented popular
music: the 1960s, ’70s and ’80s. As Michael Hann claims in The Guardian (31 March 2017), “rock is the new jazz… something fetishised by an older audience, but which has ceded its place at the centre of the pop-cultural conversation to other forms of music, ones less tied to a sense of history”. Clearly, considering the commercial success of life narratives by some of rock’s most heavily canonized names (Dylan, Richards, Springsteen), there is a market for stories about the good old “rock” days. And, yes, they do sometimes create the impression that their authors have come to a
point in their lives from which they can only look back. However, while early-Suede seem to have become rock heritage (2018 did see the release of yet another deluxe edition of their debut), it would be unreasonable to say that with Coal Black Mornings Brett Anderson is simply jumping the rock memoir bandwagon.

Thanks to its focus on his pre-fame life as well as its sophisticated writing style, Anderson’s book qualifies as belonging to a subset of the celebrity memoir that has more on offer than abundantly illustrated (and frequently ghostwritten) sensation stories about the very private lives of the stars. As such, it should be an equally interesting read for non-Suede fans. Its tone, subtlety,  and perhaps “literary” precision in its choice of metaphors may remind readers of recent, critically acclaimed rock star autobiographies like Patti Smith’s Just Kids (2010) and Robert Forster’s Grant and I (2016). Coal Black Mornings is no typical rock memoir either: Anderson is relatively young, while contemporary rock life writing seems to be dominated by musicians who were at the height of their powers in the ’60s, ’70s and ’80s. Blur’s Alex James and The Charlatans’ Tim Burgess have both published at least two autobiographical books, while Pulp’s Jarvis Cocker is, apparently, writing his first, but Anderson’s 1990s Britpop generation remains underrepresented on the autobiography shelves.

With a new Suede album announced for September 2018, Anderson can hardly be said to look back on a fully formed career, neither does
Coal Black Mornings aim to present a complete picture of his life so far. As he explains in its introductory pages, the book, a “prehistory” of Suede, was written with a very specific intention. “The very last thing I wanted to write was a ‘coke and gold discs’ memoir,” he says in the “Foreword”. Instead, he is writing mainly for the benefit of his son, so that “When he is old enough, which may indeed be when I am no longer around, at least he’ll have this to add a little bit of truth to the story of who his dad was and the passions and privations he lived through, and ultimately where we both came from”. Fatherhood has not only changed Anderson as an artist, but having become a parent himself has also made him reevaluate his relationships with his mother and father. His memoir, then, has work to do: in days to come it will tell his son who his father really was and, more immediately, it will help Anderson come to terms with life at 50. Like any autobiographical
narrative, Coal Black Mornings has its duties towards the present and the future, as much as it is about its author’s personal history.

Much has been written about the book’s ending: it stops when Suede sign their first recording contract, about a year before their debut album will top the British charts. Anderson has already been interviewed about a potential sequel, which would inevitably be about “coke and gold discs” as well as guitarists and songwriting partners leaving the band at crucial stages in
its career. In Coal Black Mornings, there is more about the heyday of Suede, and especially band relations, than initially seems the case, though. When Anderson describes his early relationship with “intense” fellow-songwriter Bernard Butler, it is already clear that it is bound to end in high drama, even if he always writes about Butler with deep affection and admiration. References to later periods in the existence of Suede complete the picture of a fascinating group of people, personality-wise: a follow-up to the current memoir might provide more detail, but the dynamics underlying the interactions between Anderson, Butler, Osman and Gilbert are already evocatively rendered.

In addition, this prehistory of Suede does shed light on the origins of many of the early Anderson/ Butler co-writes. Anderson relates how those songs process real-life experiences and build on observations of the people that pass through his pre-band life in shabby London flats – the “Beautiful Ones” of the title of a 1996 Suede hit. A turning point is “the emergence of sex” in the songs Anderson and Butler wrote in preparation for their first album: “The moment that Bernard and I started to dig deep inside
ourselves and into those primal urges like anger and hatred and lust was the moment that we really grew as writers”. (Enter the lassoing in the lyrics of “Moving”, presumably.) The memoir itself is conspicuously light on discussions of sexuality. Anderson only fleetingly refers to his “overtly feminine” stage persona, which he explains as “an expression of grief”. It was his way of dealing with the loss of two of the most important women in his life just before Suede hit the big time: his mother and Justine Frischmann. “This idea of replacing people with gestures and things fed into some of those early songs,” he writes.

When I was out on my bike in the early-’90s, listening to some of those “early songs” on Suede, I thought that at 40 I would understand and live life better. I was sure I would know more words to be able to express myself more adequately. But by the time I reached 40, I felt I had only really learnt to be 30 in the meantime. 40 brings new questions – and calls for yet more words. Judging from his memoir, Anderson is at a similar new crossroads in his life: he is, indeed, not looking back from an end point, but reflecting on what and where he has been to be able to answer the personal questions that matter in the here and now. He should not write a sequel about Suede’s peak period, as some have suggested. I’d say, let Coal Black Mornings do its work. It may be a book about failure, but Anderson’s life writing is a triumph.

Virtuele optiewaarde

door: Cas Smithuijsen

Op uitnodiging van de Vereniging Rembrandt sprak de directeur van het Britse Art Fund (artfund.org) afgelopen vrijdag in het Rijksmuseum. Hij vertelde dat het fonds in 1903 begon als financier van museale aankopen in de hoop met zoveel mogelijk leden een particulier draagvlak voor openbaar kunstbezit te kunnen kweken. Na een eeuw zagen de fondsbestuurders dat het met dat maatschappelijk draagvlak niet erg opschoot. Waar
het zich al verzamelde was dat vooral in Greater London. Ze besloten het roer om te gooien en een product in de markt te zetten dat wij in Nederland al lang kennen: de nationale museumkaart. Weg met de ideële leden-op-een-kluitje, ruim baan voor abonnees van een museumpas overal in de UK. Voor 65 pond geeft die gratis of met korting toegang tot de Britse museumschatten onder slogans als : never without art of art where ever you go. Inmiddels zijn er 140.000 kaarthouders. De koperstatistieken vertonen een gestaag opgaande lijn. Maar ik blijf kritisch: ik leerde bij Methoden en Technieken dat opgaande lijnen kunnen ombuigen of zelfs afbreken.

Toch gaat het verhaal onmiskenbaar één kant op, ook in Nederland. Met bijna tien keer zoveel Museumkaarthouders (en daarnaast in sterke opkomst: de houders van de VIP-pas van de deelnemers aan de BankGiroLoterij) neemt het leger nomadische museumbezoekers een beslissende voorsprong op de leden van de regionale vriendenverenigingen. Waar vrienden zich ook als frequente bezoekers vaak
rondom één of een paar musea scharen, vergroten kaartbezitters hun culturele actieradius naar zo´n 400 musea tussen Delfzijl en Cadzand. Met de pas in de pocket laten zij zich periodiek graag mobiliseren door aanlokkelijke blockbusters. Niet dat ze die allemaal gaan aflopen, maar alleen al het idee dat de lijst met gratis toegankelijke musea heerlijk lang is  – en dat daar steeds weer iets nieuws valt te zien – spreekt aan. Het is een psychologisch mechanisme achter consumentengedrag dat stadsgeograaf Gerard Marlet al enige tijd met de fraaie term  `optiewaarde’ benoemt.
Marlet zegt: mensen verhuizen vaker naar agglomeraties waar veel verschillende culturele voorzieningen dicht op elkaar liggen. Wat hen tot de keuze van vestigingsplaats aanzet is dus niet het verwachte feitelijk gebruik van die voorzieningen, maar louter de mogelijkheid dàt ze gebruikt gaan worden omdat ze binnen fietsafstand liggen.

Optiewaarde zegt iets over de rol van voorzieningen binnen een fysieke, geografische context. Vastgoed als musea, bioscopen (de Cinevillepas), openbare bibliotheken (bibliotheekpas)  en theaters (Podiumpas,
Wearepublic) herbergt content dat ook zonder tegemoet te komen aan effectieve vraag een maatschappelijke of commerciële waarde vertegenwoordigt. Maar buiten dat vastgoed om zien we een pijlsnelle ontwikkeling van veel en gevarieerde virtuele collecties, vrijwel alle opgetrokken uit internationale content en via internet direct aangeboden aan een internationale klantengroep. Net als de fysieke collecties ontlenen de virtuele collecties hun aantrekkingskracht niet primair aan het werkelijke gebruik ervan. Hun grootste optiewaarde is de goedkope en gemakkelijke toegang tot een schier onbegrensde voorraad
audiovisualia, potcasts of e-books. Spotify en Netflix zijn inmiddels beursgenoteerde bedrijven die jaarlijks miljoenen nieuwe klanten bijschrijven. Een abonnement heeft nog bijkomende voordelen. Dankzij de streaming loop je niet de kans te blijven zitten met een ‘drager’ (DVD of boek) die je eigenlijk niet wil. Met een abonnement op KOBO leg je een e-book zonder wroeging weg als het tegenvalt; je begin gewoon aan de volgende.  Met een abonnement op een streamingsdienst ga je ook over de grenzen van tijd en plaats. Met mobiel internet heb je alles wat je wil direct op je net- en trommelvlies, 24/7. Grenzeloze, betaalbare en groeiende
collecties in combinatie met onverplichte en onbelemmerde consumptie, daar gaat het steeds meer om. Natuurlijk bekijken we onderstaande index weer met de nodige scepsis, maar kijk eens wat een stijgende lijn….

De afgelopen weken bracht de Raad voor Cultuur adviezen uit over het museumbestel en het mediabestel. De adviseurs constateren dat regionale musea in de problemen komen omdat zij het qua bezoekersaantallen afleggen tegen de grote musea in de Randstad. En dat het nationale publieke omroepbestel met zijn Nederlandse programma’s door de komst van Netflix als het ware wordt uitgehold. Maatregelen zijn nodig – inderdaad: wie zal dat weerspreken? De vraag is wel hoe om te gaan
met de huidige patronen van consumentengedrag. Kunstconsumenten zetten hun keuzevrijheid steeds meer op de eerste plaats. Cultuuraanbieders moedigen dat eigenlijk ook aan door enerzijds het regionale aanbod op te schalen naar het nationale. En anderzijds de virtuele collecties op te schalen tot mondiale. Het lijkt een niet te stuiten proces ten nadele van het lokale en het fysieke. Maar misschien kan het nog verkeren, we blijven kritisch!

Jazz Isn’t Dead, It just Sounds Funny

by: Vincent Meelberg

On Saturday, April 14, 2018 the next edition of the Transition Festival will
take place in Utrecht, the Netherlands. This festival promises to provide a
fresh view on the current developments in jazz, offering concerts where
established jazz artists share the stage with young innovators. And indeed, the
lineup includes well-known names of jazz veterans such as Pat Martino and John Surman, as
well as new(er) bands including Mammal Hands, Sons of Kemet, and
Cory Henry and The Funk Apostles.
While the musical qualities of these newer bands are beyond dispute, whether or
not these artists can actually be considered genuine jazz artists is not always
completely clear. Cory Henry, for instance, brings along his Funk Apostles, not
his Jazz Evangelists. Can we still call his music jazz, despite its obvious
funky sound?

In order to answer
this question, first it must be clear what jazz exactly is. Throughout its
history, jazz has developed from ragtime and New Orleans jazz to jazzrock, fusion,
and free jazz. As a result, it seems almost impossible to characterise jazz in
a productive manner. Some festivals, such as the North Sea Jazz Festival,
stretch the notion of jazz to such an extent that most popular genres seem to
fall under this category. Just take a look at the lineup
of the 2017 edition of the North Sea Jazz Festival
. Headliners of that edition included Usher & the Roots, Grace
Jones, and De La Soul. And Although some of these artists do have a jazzy sound
in some of their songs, they cannot be considered actual jazz artists by any
stretch of the word. So, does this mean that jazz has become an empty term?

According
to jazz critic Ted Gioia
,
jazz still possesses a certain mystique, one that pop artists would like to
benefit from as well. That is one of the reasons why pop stars prefer to
perform at jazz festivals and occasionally even hire jazz artists to play on
their records. That is, as long as the musical result is not too jazzy…

Stanley
Crouch, another jazz critic, claims
that we need to make sure that mainstream jazz is preserved.
Crouch generally dislikes all jazz that deviates from the way jazz was
performed between the 1930s and 1960s, thus to him the fusion of pop with jazz
is a horror. Ultimately, he asserts, people won’t be able to distinguish real
jazz from pseudo jazzpop tunes.

But is it really the
case that jazz is threatened by outside influences? Will jazz disappear when it
adopts elements from pop music, or when pop music borrows elements from jazz?
When we take another look at the history of jazz, then we can see that it is
characterised by impurity, that is, by influences from other musical genres. In
this sense, jazz is an impure genre, impure in the sense that it has always
been hospitable to other musics. Since improvisation is a crucial element of
jazz music, and new generations of jazz musicians improvise while drawing on
their own musical experiences, both as players and as listeners, it is
inevitable that other musical styles will influence their improvisations. they
will simply improvise differently than their predecessors. As a result, jazz as
a genre will evolve and change as well.

So, can we still call all of the artists that will
appear at the Transition Festival jazz musicians? I believe that we can (even
though I am sure that some of these artists would not call themselves jazz
artists). Sure, they may not play the kind of jazz that was played
in the 1950s or 1960s
, but the spirit and
intention is similar. To create new sounds, improvise new stories, and just make
great music.

De precaire praktijk van de hedendaagse rockmecenas

Door: Rocco Hueting & Helleke van den Braber

image

De afgelopen weken is er een bescheiden hype
ontstaan rondom de documentaire Buying
the Band.
De film werd al langere tijd gretig gedeeld
onder muzikanten en belandde uiteindelijk in de openbaarheid bij 3voor12. We volgen de rijke
vastgoedondernemer Jan ’t Hoen die zich inkoopt in de oude band van Herman Brood. De documentaire toont ons op ongemakkelijke en soms zelfs
ontroerende wijze de precaire praktijk van de hedendaagse mecenas. Hoewel de
combinatie van mecenaat en rock&roll ongebruikelijk lijkt, is ’t Hoen zeker
niet de enige weldoener die in de rock actief is. Ook de Nijmeegse ondernemer
Robert Korstanje is een onvervalste rockmecenas. Hij pakt
het echter anders aan dan ’t Hoen. Wat bij ’t Hoen ongemakkelijk en precair is,
is bij Korstanje doordacht en soepel. Waar we ’t Hoen in de documentaire ad hoc
en vanuit controledwang lijken te zien handelen, probeert Korstanje
weloverwogen en bedaard met oog voor het collectief zijn strategische doelen te behalen. Het kan dus wel: een geloofwaardige gever zijn in de popmuziek.

Op voorhand lijkt de combinatie tussen mecenaat
en popmuziek gedoemd te mislukken. In de popmuziek is voor de
meeste bands het opbouwen van reputatie en credibility, oftewel het
boeken van symbolische winst, de heilige graal. Tegelijk ligt de focus op het
scoren van hits, het op de korte termijn nastreven van commerciële doeleinden.
Dat lijkt elkaar te bijten. 

Die gerichtheid op commercieel succes schrikt de
meeste mecenassen af. Zij zijn immers uit op iets anders. Voor hen is juist het
mogen opgaan in de romantische sfeer van grensoverschrijdend, gevaarlijk en authentiek kunstenaarschap die om popmuziek heen
hangt het ultieme doel. Via hun connectie met de band geven ze vorm aan hun eigen identiteit en nodigen
ze anderen uit hun positie te bevestigen. Dat is de manier waarop ze als
rockmecenas hun slag denken te kunnen slaan – door mee te draaien in de
waardeproducerende carroussel van het culturele veld.

Wat er bij ’t Hoen lijkt mis te gaan is
dat hij ongegeneerd en openlijk zijn doelen nastreeft, terwijl het veld nou juist van hem vraagt
dit op tactvolle en verhulde wijze te doen. De documentaire laat ons zien dat
hij allereerst uit is op distinctie. Uit de documentaire lijken we op te kunnen
maken dat hij zijn betrokkenheid bij de Wild Romance gebruikt om zich niet
alleen in het culturele veld, maar vooral ook tegenover de buitenwereld te
onderscheiden. Hij lijkt daarbij te vergeten dat je distinctie gelegitimeerd
moet verdienen, door blijk te geven van (bijvoorbeeld) passie en
onbaatzuchtigheid. Waarden die in het culturele veld wel, maar daarbuiten een
minder grote rol spelen. Zijn wens om dicht bij de band te staan en samen
creatief te zijn zet hij er schijnbaar mee onder druk.

Al even precair is zijn wens om alles en iedereen
om hem heen te controleren. ’t Hoen heeft het niet op met de seks, drugs en
rock&roll die nu juist onlosmakelijk zijn verbonden met de Wild Romance en
probeert de bandleden op dat gebied droog
te leggen
. Het is tragisch en zelfs wat ontroerend dat hij
daarmee de band juist het authentieke en gevaarlijke kunstenaarschap ontneemt
waar hij onderdeel van wil uitmaken – maar wellicht schetst de documentaire op
dit punt een wat vertekend beeld.

Dat er duidelijke succesverhalen te vertellen
zijn over mecenaat in de popmuziek bewijst Robert Korstanje. Hij steunt al
vanaf 2006 de metalscene door dan een samenwerking aan te gaan met Doornroosje die uitgroeit tot het Nijmeegse metalfestival Fortarock. Ook gaat hij een geefrelatie aan met de symfonische metalband Delain.

Ook Korstanje is uit op distinctie. Via zijn festival en
zijn steun aan Delain probeert hij allereerst de metalscene ervan te overtuigen
dat hij meer is dan een kille geldschieter. Hij toont zich een betrokken
insider die zich met liefde conformeert aan de manier waarop in de metalscene
de zaken geregeld zijn. In tegenstelling tot ’t Hoen denkt hij vanuit het
collectief en is hij niet bang om keuzes te maken die niet zozeer zijn
eigenbelang lijken te dienen maar vooral de bands en het publiek ten
goede komen
. Of zijn onbaatzuchtigheid echt is of niet doet
er dan weinig toe – zijn gedrag past zo goed bij de culturele code van het veld
dat de symbolische winst toch al binnen is. Korstanje geeft ons dus het idee
perfect te weten hoe je je distinctie gelegitimeerd moet verdienen.

Vergis je niet: ook Korstanje wil macht en
controle. Maar anders dan ’t Hoen lijkt hij de bands die hij ondersteunt meer
ruimte te bieden. Bij zijn steun aan Delain heeft hij oog voor de wensen van de bandleden en
doet hij zijn best om een vruchtbare voedingsbodem te bieden voor hun ambities.
Zo zorgt hij ervoor dat ze opbloeien en uitbotten: door oog te hebben voor hun
essentie doet hij recht aan het potentieel van de muzikanten. Mecenas en band
geven zo samen blijk van de waardescheppende mogelijkheden van de scene en
plukken daar allebei de vruchten van. Korstanje slaagt er op deze manier in
zich de nabijheid toe te eigenen waar we ’t
Hoen in de documentaire naast zien grijpen.

Het tijdperk van de retro-reboot

Door: Annemiek Arfman 

Na het doorslaande succes van de Netflix serie Stranger
Things
, vol “easter eggs” voor
liefhebbers van kinder- en horrorfilms uit de jaren tachtig, kwam de streamingdienst
eerder deze maand met Everything Sucks. Een High School serie die als feest der
herkenning moest dienen voor wie opgroeide in de jaren negentig. Met alleen
maar evergreens als Tori Amos’ Cornflake Girl, Breakfast at Tiffany’s, Wonderwall en Fire Water Burn van the Bloodhound Gang (om er maar een paar te noemen)
voelt de serie soms als een veredelde jaren negentig alternative playlist op
spotify, met, toegeven, de nodige guilty pleasures als gevolg. En dat is
precies de reden dat Everything Sucks een beetje wringt. De serie speelt zich
namelijk niet af in de jaren negentig, maar in een door een nostalgische bril
bekeken droom-nineties waarin de nerds zegevieren en iedereen wordt
geaccepteerd zoals hij of zij is. Waar de serie op papier lijkt op de
(daadwerkelijk uit de jaren negentig stammende) culthit Freaks and Geeks, met
een vergelijkbare setting en vergelijkbare personages, is

Everything Sucks een stuk braver en
rooskleuriger.

Stranger Things en Everything Sucks zijn nog maar een paar
voorbeelden van de eighties en nineties revivaltrend die overheerst in serieland.
Waar kostuumdrama’s zoals Downton Abbey en Mr Selfridge (begin 21e
eeuw) en retroseries over de na-oorlogse periode (Call The Midwife, Mad Men of
hun humoristische tegenhangers ‘Allo ‘Allo en Dad’s Army) al jaren een vast
onderdeel uitmaken van het repertoire, wordt het kostuumdrama in de afgelopen
jaren opgerekt naar de jaren zeventig (bijvoorbeeld met hitserie This Is Us), jaren
tachtig (met voorbeelden als GLOW en White Gold) en ondertussen dus ook de
jaren negentig.

Deze nieuwe vorm van historisch geïnspireerde series is één
van de vele voorbeelden van de populariteit van nostalgie, die al geruime tijd
niet meer weg te denken is uit het straatbeeld, op internet, onze tv en onze
algehele belevingswereld. Niet voor niets boekte Donald Trump veel succes met
zijn slogan “make America great again”, waarover the Daily Show een gevatte video maakte.
Net als bij Everything Sucks overheerst hier het
vroeger-was-alles-beter-gevoel. Maar is dit ook de overheersende motivatie om
dergelijke series te kijken? Series als This is Us en Mad Men problematiseren
immers ook het verleden. En hoe zit het dan met alle revivals die de afgelopen
jaren als paddestoelen uit de grond schieten? Van The X-Files tot Fuller House en
van Gilmore Girls tot Twin Peaks, worden allerlei oude series weer uit de oude
doos getrokken. Deze series lijken in het zelfde nostalgische rijtje thuis te
horen als Stranger Things, terwijl ze zich niet in het verleden afspelen.

Toch zijn juist deze remakes zo mogelijk nog regressiever
dan de zogenaamde original scripted series die nu worden gemaakt en zich in het
verleden afspelen. We kennen de personages, hun catchphrases en omgeving en de
manier waarop het verhaal wordt verteld. Vaak zijn we opgegroeid met deze
verhalen en bezitten ze een emotionele waarde. Een reboot van onze gouwe ouwen
is daarmee in staat om ons een beetje terug te transporteren naar een vroegere
(en vaak beleefd als simpele of gelukkige) tijd en geeft ons het genot van
herkenning en een ingeloste verwachting. Streamingdiensten en televisienetworks kunnen
er daarom op rekenen dat we bij een reboot als een soort teletubbies (nog keer
nog keer nog keer) massaal achter onze schermpjes kruipen.

Door de enorme hoeveelheid reboots lijkt het welhaast dat
men in televisieland niet meer in staat is om iets nieuws te maken, maar dit
blijkt juist niet het geval. Volgens Kathleen Loock, die onderzoek
deed naar Amerikaanse TV revivals
, zijn dit soort series juist een
succesvolle manier voor networks en streamingdiensten om op te vallen in een
tijd waarin het serie-aanbod ontzettend groot is. Dit soort series profiteren
van brand familiarity en networks kunnen zich richten op een al bestaande en
vaak hardnekkige fanbase met een grote online aanwezigheid. (Loock, 2017) Streamingdiensten
zijn daarbij helemaal in het voordeel. De
populariteit van de oude seizoenen Gilmore Girls onder Netflixabonnee’s droeg bijvoorbeeld bij aan de beslissing een
reboot te maken.
Met een groot arsenaal aan oude series, heeft de
streaminggigant een sterke marketingtool in handen bij het terughalen van
series. Voor de klassieke tv-netwerken speelt bovendien een extra financiële
reden mee: zij bezitten de rechten van oude publieksfavorieten en kunnen,
wanneer het lukt de oude cast weer bij elkaar krijgen, voor relatief weinig
geld een serie maken met een gegarandeerde publieksbasis.

Met vooruitzichten op goede kijkcijfers, gratis publiciteit
op social media en relatief lage productiekosten lijkt succes verzekerd voor de
reboot. Toch kleven er volgens Loock risico’s aan het fenomeen. Vanwege de
sterke aanwezigheid van het verleden van de serie, dreigen reboots terecht te
komen in een “nostalgic limbo” waarbij ze zowel de relevantie voor het verleden
als het heden verliezen. Een reboot moet dus herkenbaar en nostalgisch zijn, de
continuïteit mag niet worden verbroken én het moet tegelijkertijd voldoende een
nieuw seizoen zijn en voldoen aan moderne eisen van vorm en tempo. (Loock,
2017). Een reboot die teveel breekt met
het verleden (ook
al zijn de redenen nobel te noemen zoals bij de vrouwelijke cast van de nieuwe
ghostbusters)
kan dan ook vaak op kritiek rekenen.

Hoewel ik enorm heb genoten van de Gilmore Girls revival en
ook Everything Sucks heb gebinged, blijf ik hopen dat Netflix in de toekomst risico’s
blijft nemen
met series die meer te bieden hebben dan louter nostalgie. Een
ding is zeker: nu het decennium van mijn jeugd is verworden tot een nieuw genre
historische serie, begin ik me ineens aardig oud te voelen!

Gebruikte literatuur

Loock, Kathleen. (2017) ‘American TV Series Revivals: Introduction’, in: Television & New Media.

Morgen wéér vandaag?

Door: Mirte Liebregts

Toen enkele weken geleden bekend werd gemaakt dat Soldaat
van Oranje de Musical tot en met september 2018 te zien zal zijn, was dat
nieuws niet geheel onverwacht: sinds de première in oktober 2010 zijn de
speeldata namelijk al meer dan 25 (!) keer verlengd. Het continu verlengen van
de productie voor een bepaalde periode moet ervoor zorgen dat toeschouwers op
de korte termijn het spektakel willen zien, terwijl het organisatorisch ook
voordelen biedt. Niet iedereen is overigens blij met deze aanpak en het heeft
geleid tot vele
sarcastische reacties, ook op de landelijke televisie.

In de afgelopen 7,5 jaar trok Soldaat van Oranje al meer
dan 2,5 miljoen bezoekers
. Verder mag de show zich al een hele tijd de langstlopende musical van
Nederland
 noemen, vanaf het moment dat de voorstelling in 2013 het
stokje van de Phantom of the Opera (1991-1996) overnam. Begin februari is de vijftiende
cast aangetreden en al bijna 20 acteurs hebben de hoofdrol van Erik Hazelhoff
Roelfzema op zich genomen. Inmiddels loopt de geschatte winst van de musical op
in de vele miljoenen. De ‘Hamilton’
van Nederland
 bleef dan ook niet lang onopgemerkt in het buitenland en er
zijn al meerdere jaren speculaties  dat “Soldier of Orange” in London zou gaan spelen.

Ik heb grote bewondering voor het succes van de
Nederlandse musical en niet alleen vanwege de indrukwekkende cijfers. Het moet
namelijk niet vergeten worden dat Soldaat van Oranje oorspronkelijk een zeer
riskante investering was. Het ging om een nieuwe, Nederlandse, musical met een
patriottistisch thema. Het spektakel zou plaatsvinden in een afgelegen hangar op
een voormalig legervliegveld, waardoor het publiek een extra drempel over zou
moeten om er naartoe te gaan. De dure SceneAround techniek, waarbij het publiek
op een draaiende tribune zit en het decor in een cirkel van 360° eromheen gebouwd is,
was nog nooit eerder toegepast. Daarbij werd het innovatieve project uitgevoerd
door vele mensen met weinig ervaring in de musicalwereld.  

Het slagen van het project was in het begin niet
vanzelfsprekend. Toch was het investeringsbedrijf Amerborgh bereid om €300.000 te
verstrekken om de musical te ontwikkelen en vervolgens nog eens €9.500.000 voor
de daadwerkelijke productie. Alex Mulder, de oprichter van het
investeringsbedrijf, heeft
toegegeven
 dat hij destijds rekening had gehouden met een
fiasco.

Dat niemand in het begin had durven hopen dat de musical tot
zo’n hit zou uitgroeien, blijkt ook uit het gegeven dat het overgrote deel van
het materiaal gehuurd wordt – achteraf gezien pakt dit in financieel opzicht bij
lange na niet voordeliger uit. Een bijkomend gevolg van dat onverwachte succes
is dat door de jaren heen iedere nieuwe mijlpaal uitgebreid gevierd is, te
beginnen het 1-jarig bestaan. Toen bleek dat het tweede jaar ook elke avond
uitverkocht was, werd bij het 2-jarig jubileum ook feestelijk stilgestaan. En bij
het 3e, en het 4e, en het 5e

En dan te bedenken dat het project misschien wel nooit
gerealiseerd zou zijn zonder de risicovolle miljoeneninvestering van Amerborgh.
Zou de Phantom dan nog steeds bovenaan de lijst van meest succesvolle musical
in Nederland prijken? Ondanks de kritiek uit sommige hoeken dat Soldaat van
Oranje zijn beste tijd wel gehad heeft, zijn we voorlopig nog niet van de show
af. De producent Fred Boot heeft immers al eerder aangegeven geen noodzaak te zien om de voorstelling te
stoppen zolang deze kostendekkend is. Aangezien de winst momenteel nog wordt
geschat in miljoenen, lijkt mij dat de huidige verlenging tot september 2018 nog zeker
niet de laatste zal zijn. Op naar het 10-jarig jubileum dan maar?

Mannen in beeld op de campus

door: Maarten Depourcq

Omdat het Erasmusgebouw na 25 jaar dienst wel een facelift
kon gebruiken, schakelde het Universitair Vastgoedbedrijf van de Radboud
Universiteit een architectenbureau in. Die kwam met het voorstel om de entree meer ampleur te geven en op de zijkant van die ruimere voorzijde een
larger-than-life portret van Erasmus
te plaatsen. Wie vanuit de Erasmuslaan het Erasmusplein oploopt, zou dan oog in
oog staan met de grote naamgever van het gebouw, het plein en de straat. De
kers op de taart, toch?

image

bron: http://www.ru.nl/uvb/bouwen-campus/projecten/nieuw-aanzicht-erasmusgebouw-plein/.

Beeldenstorm

Visualiseren is een steeds belangrijker onderdeel van onze
cultuur. Ook onze publieke ruimte wordt steeds vaker ingericht met grote foto’s
en video’s. Zeker voor de nieuwe generaties studenten werkt zo een beeld van
Erasmus beter dan een naambord of neonletters, is hier wellicht de gedachte. Zo
een beeld is ook heel instagramwaardig: je kan je zo een foto voorstellen
waarbij er muffins uit de Spar worden verorberd op een bankje met de kleurrijke
humanist op de achtergrond.

In tijden waarin oude witte mannen van hun voetstuk worden
gestoten, is dit natuurlijk een verfrissend idee. Want anders dan Witte de With of J.P. Coen is Erasmus best een referentiefiguur om trots op te zijn. Hij is ook een stuk
minder nationalistisch ingekleurd dan voorgenoemden, al was het vanwege het
gelijknamige uitwisselingsprogramma dat Erasmus ook een internationale referentiefiguur werd. Hetzelfde geldt voor de namen van andere gebouwen op de campus,
zoals Grotius of Spinoza – geen enkele reden tot een beeldenstorm.

Systeem

Maar stel je eens voor dat al deze gebouwen als uithangbord
een prachtig portret van een oude, blanke man zouden gaan gebruiken? Ieder
gebouw staart ons dan aan met een reuzengezicht van een persoon die ons oproept
om daden in zijn navolging te stellen. Komt dan niet plots een systeem aan het licht waarbij we ons wel
degelijk vragen moeten stellen? Bestaat de groep wetenschappers die wij als
belangrijke herinneringsfiguren zien dan werkelijk enkel uit oude blanke
mannen? Hoe representatief is die groep voor een universitaire gemeenschap waarvan
een heel groot deel intussen uit vrouwen bestaat? En hoe werken die beelden op
studenten uit andere landen en culturen?

Geschiedenis

Wij wonen in onze geschiedenis en veel van onze tradities
zijn er om gekoesterd te worden. Deze tekst is dan ook op geen enkel punt een
pleidooi om Erasmus of Spinoza bij het oud vuil te plaatsen. Wel is het zonder
meer problematisch dat onze universitaire referentiefiguren zo weinig divers
zijn en daardoor exclusief werken. Die exclusiviteit werkt nog sterker op ons
in wanneer die figuren in grote beelden worden omgezet – beelden die onze
ruimte zowel symbolisch als fysiek gaan domineren.

Wat te doen

Moeten die namen weg? Wat mij betreft niet. Maar ze zijn
niet vanzelfsprekend. En daarom zou het een belangrijk historisch gebaar zijn
als we ervoor zorgen dat de groep referentiefiguren diverser wordt, dat een
nieuw te openen gebouw op deze campus getuigenis aflegt van het feit dat we
meer doen dan in de geschiedenis wonen, dat die geschiedenis bovendien ook niet
zo exclusief hoeft te worden gerepresenteerd én dat onze geschiedenis ook aan
het veranderen is.

Het is daarom bemoedigend dat
afgelopen maand de nieuwe vleugel van het Gymnasion is vernoemd naar de
eerste vrouwelijke Nobelprijswinnares, Elinor Ostrom
, die de prijs – hoe symbolisch – toenertijd deelde met een man. Verder
staat de Aula enigszins eenzaam en verweesd in haar gezichtsloze
vrouwelijkheid.

We can be sheroes!

door: Liedeke Plate

Onlangs kondigde speelgoedfabrikant Mattel een nieuwe
Barbiepop aan, gemodelleerd naar een bestaande vrouw. Het is niet de eerste
keer dat Mattel een pop maakt in de gelijkenis van een bekende (Amerikaanse)
vrouw. De zogeheten Shero-serie
kent al Barbies in de gelijkenis van balletdanseres Misty Copeland, filmregisseur
Ava DuVernay, actrice Emmy Rossum, modetijdschrifthoofdredacteur Eva Chen, turnster
Gabby Douglas, country-zangeres Trisha Yearwood en actrice, zangeres, danseres
en model Zendaya. Deze vrouwen zijn allemaal zeer succesvol in hun beroep. Ze
zijn mooi. En hun culturele achtergrond en etnische identificaties zijn divers.
Bij deze Barbies is nu een Ibtihaj Muhammad pop bijgekomen. Ibtihaj
Muhammad
is een Amerikaanse schermster die
bekendheid verwierf tijdens de 2016 Olympische spelen. Ze is de eerste
Amerikaanse vrouw die een hoofddoek droeg tijdens de competitie. Daarmee werd
ze symbool voor een divers en tolerant America. Terwijl Donald Trump campagne
voerde voor een Amerika dat onder zijn presidentschap weer ‘great’ moest gaan
worden, onder andere met voorstellen om Moslims toegang tot de V.S te weigeren,
en terwijl moslima’s op Franse stranden werden verboden zich in een zogenoemde
burkini te hullen, verdedigde de aan Duke University afgestudeerde hijab
dragende Muhammad de Amerikaanse vlag tegenover de Française Cécilia Berder,
die toen van haar won. Ze zou uiteindelijk met een bronzen medaille van de
Spelen in Rio thuiskomen.

image

afbeelding: https://twitter.com/IbtihajMuhammad

De nieuwe Barbie draagt niet alleen een
hoofddoek. Ook zijn haar bovenbenen steviger dan we van Barbie gewend zijn. In
interviews legt Muhammad uit dat ze als kind gepest werd vanwege haar dikke
benen. “Sport hielp me mijn lichaam en de kracht daarvan lief te hebben. Daarom
wilde ik ook een Barbie met grote en energieke benen” (Trouw).

De aankondiging van deze nieuwe Barbie
met een donkere huid, gespierde bovenbenen en een hoofddoek heeft tot veel
commentaar geleid, in de kranten en op sociale media. Op Twitter schreef
Muhammad trost te zijn te weten dat meisjes overal ter wereld nu kunnen spelen “met
een Barbie die ervoor kiest een hijab te dragen.” Behalve een artikel in “De
verdieping” besteedde de Nederlandse krant Trouw
ook aandacht aan de pop in hun overzicht van de week in het weekendsupplement Tijd, waarin nogal snerend commentaar
werd geleverd op die zinsnede. “De nieuwste Barbie ‘kiest ervoor een hoofddoek
te dragen’. Ach, in haar badpakkende tijd wisten we al dat ze geen feministisch
boegbeeld was.”

Wie zijn “we” in deze zin? En waarom
zou de Muhammad Barbie geen feministisch boegbeeld zijn? Is het dragen van een
hoofddoek, zoals hier wordt gesuggereerd, per definitie niet feministisch? Impliciet
is het vooroordeel dat de hoofddoek symbool staat voor de onderdrukking van de
vrouw (in de Islam). Zo’n vooroordeel gaat voorbij aan de verschillende
culturele (en andere, bijvoorbeeld wettelijke) betekenissen van de hoofddoek
(en aan de verschillen tussen hijab, chador, niqab en burka). Zeker weten dat
wanneer vrouwen verplicht zijn om een hoofddoek te dragen, zoals bijvoorbeeld
in Iran, dit geen symbool van vrijheid is. Maar in landen zoals Nederland,
België, of de VS? Uit onderzoek blijkt dat Belgische Moslima’s die ervoor
kiezen een hoofddoek te dragen, dat vaak tegen de wensen van hun echtgenoot in
doen. Die mannen staan er helemaal niet op te wachten om aangesproken te worden
als waren zij de reden waarom de vrouwen een hoofddoek dragen; als zijnde de
onderdrukkers van hun vrouw. Zij wensen immers niet als onverlichte mannen te
worden beschouwd. Hebben “we” er weleens over nagedacht, hoeveel moed het vereist
om een hoofddoek te dragen in Nederland (of België, of de VS)? Om het onbegrip,
het commentaar en de beledigingen van ongetwijfeld goedbedoelde maar
ondoordachte vrijheidsridders te weerstaan?

Dat deze Barbie die pas in 2018 in de
winkels zal liggen, nu wordt aangekondigd is dus een belangrijke politieke
daad. Moedig in tijden van islamofobie aangemoedigd door een racistische en
misogyne Amerikaanse president, toonaangevend in tijden van intersectionaliteit
(zie ook hier),
maar vooral grensverleggend feministisch door meisjes en jongens rolmodellen te
bieden waarmee ze spelenderwijs de vermeende en/of opgelegde beperkingen van
gender en ras/etniciteit kunnen overstijgen.

What’s in a Scent: Olfactory Art

Smell
Transplant Workshop by Klara Ravat at Mediamatic, Amsterdam. Photo by Anisa
Xhomaqi.

door: Marrigje Paijmans

How many people could you recognise from their
body odour? Probably not so many, humans being notoriously bad smellers. What
makes it even harder to collect and recollect scents, is that it is quite
uncommon and undesirable to take a deep and scrutinizing sniff at someone’s
neck. It makes one wonder: are we really such bad smellers or are we just extremely
uncomfortable with smell?

At the exhibition of the 3Package Deal, an Amsterdam funding programme for talented artists, I was introduced
to ‘olfactory art’, also known as ‘scent art.’ The
motto of the exhibition was: ‘Frames are so 2015,’ because the 2016 talents had
distinguished themselves by ‘moving smoothly between disciplines and looking
for collaborations and interactions with other creatives.’ This certainly applied
to the awarded olfactory artist, who was trained as an experimental film maker,
simply because there was no education in olfactory art. And yet, art involving
scent has a long history, the earliest reference dating back to 1938, when the
poet Benjamin Peret roasted coffee as part of a multi-sensory installation by
Marcel Duchamps for the Exposition Internationale du Surréalisme. Today, olfactory
art is on the rise. Mediametic Amsterdam organises a monthly programme called Odorama, exploring ‘everything that reaches and effects the nose.’ The Flemish
professor Peter de Cupere, who has worked in
and on scent art for over twenty years, initiated several online olfactory
exhibitions, such as The Olfactory (2014) and The Smell of War (2015). It is by
itself interesting to see how he experiments with ways to present scent art in the
audio-visual medium of the Internet. De Cupere has responded to the increasing
interest in scent art by launching the Art
Sense(s) Lab
at
the PXL MAD School of Arts in Hasselt, the first full-fledged master programme
in olfactory art!

Peter De Cupere, Invisible (SCENT) Paintings,
2014, Marta Museum Herford. See also https://tinyurl.com/invisible-scent-paintings and https://vimeo.com/98278870.

 The olfactory piece that I witnessed, or rather participated in, was by Klara Ravat. Ravat is particularly interested in people’s discomfort with intimate smells.
One of her favourite novels being Perfume (1985) by Patrick
Sueskind, she is fascinated by the slightly grotesque aspects of scent and
perfume making. In order to preserve a smell and make it applicable, the scent is
captured in alcohol. To me this process bears resemblance to the ways in which biologists
used to preserve reptiles and limbs in formalin. At the
same time, body odours contain so much knowledge and personality: ‘Body scent is almost like a finger print.’ This must be
true, although for most people it is impossible to identify these fingerprints
– at least on a conscious level.

Ravat’s olfactory art cuts across traditional disciplinary and media
boundaries. One of the media she has explored thoroughly for her art is the
workshop. For the Athens Digitals Arts Festival 2016 she hosted a workshop for which all the participants had to collect a scent from
the city. I do not know how people managed to bring their scents to class, but what
they brought in varied from burning car tires to ripped orange and Greek coffee.
The perfume distilled from this assemblage was presented at the 3Package Deal exhibition. It smelled fresh, and yet
slightly overdue, like a dying flower in the rain. One of the first things I
noticed when participating in Ravat’s workshop, was my lack of vocabulary for
describing olfactory sensations.

The workshop I participated in involved twenty people. For a start,
everybody had to smell everyone else’s neck, just behind the ear, where warm veins
touch thin skin. I was slightly worried about my neck’s scent, coming in
straight from a full day of teaching in Nijmegen. While nosing around other people’s
necks I entertained the thought that most people might as well be odourless,
for all the perfumes, shampoos and creams masking their body odours. Some other
necks smelled more like hair or sebum, which was not as bad as I anticipated. I
also noticed that it was more difficult for me to smell a man than a woman –
was it because I was nervous or is there an evolutionary explanation? The next
thing Ravat came up with was a guessing game. Half of the group was blindfolded
and had to remember the body odours of the other half. This proved fairly easy with
those wearing perfume, but was otherwise nearly impossible. One girl was able
to distinguish five strangers in a row and together we applauded her
magnificent nose.

Smellscapes
performance by Klara Ravat at Odorama, Mediamatic, Amsterdam. Photo by
Anisa Xhomaqi.

Ravat’s workshop made me wonder to what extent
olfactory art has the potential of becoming a full-grown art form, scent being
such a limited spectre for most people. Do our noses not lack the refinement
that our eyes enjoy in watching a Rembrandt or our
ears in listening to Schubert? What troubles me as well, is the ways in which
the subconscious effect of scents is exploited for commercial purposes. The food industry uses artificial odours to compensate for otherwise
odourless food. Retailers are developing scents that seduce customers into
buying random articles. Some of these scents are hilarious, such as the artificial
mix of sausage and cheap underwear defining Hema. I find this use of scents
unpleasant, because it exploits the fact that I cannot avoid breathing. Air
pollution can take many different forms.

This ecological inconvenience might well be the
reason for the recently experienced urgency of olfactory art. Since scents
affect us unconsciously, olfactory art is all about getting to know our senses and
how they interact with our brain. It is about generating insight into the most
obscure and diffuse wanderings of our imagination. This insight may be useful
in avoiding or countering the commercial use of scents. On a more aesthetic level, the
effects of olfactory art can be compared to those of the Proustian novel. It
presents us with uncanny scents which, already before we can ‘place’ them,
raise memories of cities, encounters, and emotions. It is a truly artistic
medium in the sense that it creates awareness of the aesthetic experience as
such. Finally, olfactory art has an ethical aspect to it, as it involves honesty
and courage to expose ourselves. Ravat’s workshops are unsettling, because we
do not know what other people smell when they sniff our neck. We will never
know our own body odour, as we will never be able to control how other people
see us. This is frightening and yet revitalising in a time when social media,
curriculum vitaes and cosmetic surgery reign supreme.

My initial doubt as to whether olfactory art can be
considered a serious art form is ‘so 2015.’ An olfactory work connects to other
art forms and social discussions, which completes it as a proper ‘piece.’ It is
certainly time to stop thinking of art in terms of disciplines. Maybe we should
see art as the individual pieces in which different materials, ideas, and
senses come together to create a multi-experience on different levels. Or maybe
we should not see, but rather smell art, as a scent, an essence, a whiff, an
unbounded and highly affective diffusion of ideas.

Identiteit als dagelijkse verkleedpartij

door: Anneke Smelik

 Op 26 oktober vond de beëdiging van het nieuwe kabinet
plaats, met het ritueel van de bijbehorende bordesfoto. De dresscode voor de
bordesfoto is tenue de ville: netjes
en chic. Alle mannen waren keurig – en saai – in effen blauw pak, terwijl de
vrouwen kleurige jurken droegen. Er ontstond ophef over de schoenen van
minister en vicepremier Hugo de Jonge
: in plaats van stemmig zwart, had hij
vrolijke witte schoenen met een bloemenpatroon aangetrokken. Voer natuurlijk
voor sociale media, maar etiquette experts waren onverbiddelijk: deze schoenen
waren niet tenue de ville. Het hoorde
niet, punt uit.

image

Foto via: @minpres 

Het is
zelden dat er nog zo’n commotie ontstaat over kleding, want tegenwoordig mag
veel. Vooral over mannenkleding is meestal weinig te doen, want de dresscode
voor mannen is al meer dan een eeuw heel saai: een donker pak, wit overhemd met
das, en donkere schoenen. Weinig mannen aan de top tornen daar aan. Ik vond het
juist heel leuk dat een man die code durfde te doorbreken, maar afgaande op de
commotie in de media waren maar weinigen het met mij eens. Het ging hier
natuurlijk om een heel formeel moment, maar toch toont de ophef dat de regels
voor mannen eigenlijk strenger zijn dan voor dames. En dat is eeuwen geleden
toch heel anders geweest. Ik snak naar het moment dat mannen zich weer barok in
fluweel, kant en fleurige kleuren mogen uitdossen!

image

Het soort schoenen dat Hugo de Jonge droeg op de bordesfoto.
foto: ©mascolori.com 

Dit incident
laat zien hoe belangrijk kleding is voor onze identiteit. Elke ochtend als we
voor de kledingkast staan, maken we keuzes hoe we voor de dag willen komen. Een
bouwvakker kleedt zich anders dan een politicus, een kind kan kleren met verf-
of eetvlekken dragen zonder er op aangekeken te worden, een man zal in de regel
geen rok of jurk aan trekken, de dokter herkennen we aan haar doktersjas, en
een moslima aan haar hoofddoek.

Kleding geeft onze identiteit kleur en smaak. De
socioloog Zygmunt Bauman schrijft
dat de hedendaagse cultuur van ons eist dat we onze identiteit aanpassen ‘zo
vaak, zo snel en zo efficiënt als je van sokken kunt verwisselen’ (2011: 25).
Misschien een overdrijving, maar identiteit is vandaag de dag behoorlijk fluïde
en flexibel. Identiteit is een maakbaarheidsideaal
waar je je hele leven lang aan werkt. En kleding kan daar bij helpen. Je zou kunnen zeggen dat we onze identiteit aankleden,
elke dag weer.

We denken dat we onze unieke
individuele identiteit met onze outfit vormgeven, en dat is ook wel een beetje
zo, maar we behoren allemaal tevens tot een groep. Ook als de sociale groep
niet zo direct visueel herkenbaar is, dan nog is aan jouw kleding bijna altijd
je sekse, leeftijd, etniciteit en klasse af te lezen. Als jij denkt dat dit
voor jou niet het geval is, en dat je echt uniek bent, dan daag ik je uit om de
website van ‘Exactitudes’ te bezoeken. De fotograaf Ari Versluis en stylist Ellie Uyttenbroek
hebben daar in de loop van jaren honderden groepen afgebeeld in de vorm van twaalf
portretten van individuen in dezelfde houding tegen een witte achtergrond. Fotograaf
Hans Eijkelboom deed iets vergelijkbaars: al decennia lang fotografeert hij
mensen op straat die eenzelfde kledingstijl dragen. Het Fotomuseum vertoont tot
7 januari op een tentoonstelling deze foto’s onder de titel ‘Identiteiten
1970-2017
’. Allebei de kunstprojecten zijn erg grappig om
te zien en het is een feest van herkenning om je grootmoeder, je broer, of je
vriendin te zoeken. En geheid dat je ook de groep vindt waar jij toe behoort.
Echt, we zijn niet zo uniek als we denken.

In de mode van vandaag valt op dat we steeds
meer op elkaar lijken. Dat is geen Nederlands maar een mondiaal fenomeen. Zygmunt
Bauman wijst op de paradox dat in een geglobaliseerde wereld individualiteit
inhoudt dat je er uit ziet als ieder ander: ‘To be an individual means to be like everyone else in the crowd’
(Bauman, 2005: 16). Vroeger was kleding veel sterker gebonden aan sociale
categorieën dan tegenwoordig. Sinds de jaren zestig is er een snelle
democratisering opgetreden in de mode en sindsdien is een enorme vrijheid
ontstaan om ons te kleden zoals we willen. Sociale verschillen komen minder
pregnant naar voren. Denk maar aan ‘ouderwetse’ uitspraken als ‘Jan met de pet’
of ‘de hoge heer met hoed’; klasse en afkomst zijn moeilijker af te leiden uit hedendaagse
kleding. Ook sekseverschillen zijn kleiner geworden sinds vrouwen broeken mogen
dragen (ook al dragen mannen nog zelden rokken of jurken). En ook leeftijd
speelt minder een rol, want bijna iedereen kleedt zich graag jeugdig en strijkt
zijn of haar rimpels weg met botox. De paradox hier is dat we een grotere
vrijheid hebben in onze keuze van kleding, maar dat we er eigenlijk allemaal hetzelfde
uit zien. Modefilosoof Gilles Lipovetsky (2005) klaagt dan ook dat het
straatbeeld zo oersaai is.

Als onze
identiteit een dagelijkse verkleedpartij is, dan geeft ons dat veel vrijheid om
die identiteit vorm te geven. Vrijheid houdt ook in: keuzes maken. Daarom is dat
moment voor onze kledingkast elke ochtend zo betekenisvol: ‘wow, ik kan zelf
bepalen hoe ik er uit zie, hoe ik me zelf vormgeef’. Kleding kiezen is een
gewichtige keuze, want elke dag weer moeten we opnieuw bepalen: wie wil ik
vandaag zijn? Maar ik vermoed dat we die keuzestress toch liever ver van ons
houden. Afgaand op het straatbeeld, maken we blijkbaar toch meestal een veilige
keuze en gaan we onopvallend in de groep op. Misschien is dat de nieuwe
uitdaging: om ons individueler te kleden en lekker op te vallen. Dus trek toch
maar dat kekke jurkje aan morgen, of durf de opvallende schoenen onder je pak
te dragen. Wie doet er mee?

 

Gebruikte literatuur

Bauman, Z. (2005) Liquid life,
Cambridge: Polity Press.

Bauman, Z. (2011) Culture in a Liquid Modern World, Cambridge: Polity
Press.

Lipovetsky, G. (1994 [1987]) The Empire of Fashion: Dressing Modern
Democracy
, New Jersey: Princeton University Press.