door: Anneke Smelik
Op 26 oktober vond de beëdiging van het nieuwe kabinet
plaats, met het ritueel van de bijbehorende bordesfoto. De dresscode voor de
bordesfoto is tenue de ville: netjes
en chic. Alle mannen waren keurig – en saai – in effen blauw pak, terwijl de
vrouwen kleurige jurken droegen. Er ontstond ophef over de schoenen van
minister en vicepremier Hugo de Jonge: in plaats van stemmig zwart, had hij
vrolijke witte schoenen met een bloemenpatroon aangetrokken. Voer natuurlijk
voor sociale media, maar etiquette experts waren onverbiddelijk: deze schoenen
waren niet tenue de ville. Het hoorde
niet, punt uit.
Foto via: @minpres
Het is
zelden dat er nog zo’n commotie ontstaat over kleding, want tegenwoordig mag
veel. Vooral over mannenkleding is meestal weinig te doen, want de dresscode
voor mannen is al meer dan een eeuw heel saai: een donker pak, wit overhemd met
das, en donkere schoenen. Weinig mannen aan de top tornen daar aan. Ik vond het
juist heel leuk dat een man die code durfde te doorbreken, maar afgaande op de
commotie in de media waren maar weinigen het met mij eens. Het ging hier
natuurlijk om een heel formeel moment, maar toch toont de ophef dat de regels
voor mannen eigenlijk strenger zijn dan voor dames. En dat is eeuwen geleden
toch heel anders geweest. Ik snak naar het moment dat mannen zich weer barok in
fluweel, kant en fleurige kleuren mogen uitdossen!
Het soort schoenen dat Hugo de Jonge droeg op de bordesfoto.
foto: ©mascolori.com
Dit incident
laat zien hoe belangrijk kleding is voor onze identiteit. Elke ochtend als we
voor de kledingkast staan, maken we keuzes hoe we voor de dag willen komen. Een
bouwvakker kleedt zich anders dan een politicus, een kind kan kleren met verf-
of eetvlekken dragen zonder er op aangekeken te worden, een man zal in de regel
geen rok of jurk aan trekken, de dokter herkennen we aan haar doktersjas, en
een moslima aan haar hoofddoek.
Kleding geeft onze identiteit kleur en smaak. De
socioloog Zygmunt Bauman schrijft
dat de hedendaagse cultuur van ons eist dat we onze identiteit aanpassen ‘zo
vaak, zo snel en zo efficiënt als je van sokken kunt verwisselen’ (2011: 25).
Misschien een overdrijving, maar identiteit is vandaag de dag behoorlijk fluïde
en flexibel. Identiteit is een maakbaarheidsideaal
waar je je hele leven lang aan werkt. En kleding kan daar bij helpen. Je zou kunnen zeggen dat we onze identiteit aankleden,
elke dag weer.
We denken dat we onze unieke
individuele identiteit met onze outfit vormgeven, en dat is ook wel een beetje
zo, maar we behoren allemaal tevens tot een groep. Ook als de sociale groep
niet zo direct visueel herkenbaar is, dan nog is aan jouw kleding bijna altijd
je sekse, leeftijd, etniciteit en klasse af te lezen. Als jij denkt dat dit
voor jou niet het geval is, en dat je echt uniek bent, dan daag ik je uit om de
website van ‘Exactitudes’ te bezoeken. De fotograaf Ari Versluis en stylist Ellie Uyttenbroek
hebben daar in de loop van jaren honderden groepen afgebeeld in de vorm van twaalf
portretten van individuen in dezelfde houding tegen een witte achtergrond. Fotograaf
Hans Eijkelboom deed iets vergelijkbaars: al decennia lang fotografeert hij
mensen op straat die eenzelfde kledingstijl dragen. Het Fotomuseum vertoont tot
7 januari op een tentoonstelling deze foto’s onder de titel ‘Identiteiten
1970-2017’. Allebei de kunstprojecten zijn erg grappig om
te zien en het is een feest van herkenning om je grootmoeder, je broer, of je
vriendin te zoeken. En geheid dat je ook de groep vindt waar jij toe behoort.
Echt, we zijn niet zo uniek als we denken.
In de mode van vandaag valt op dat we steeds
meer op elkaar lijken. Dat is geen Nederlands maar een mondiaal fenomeen. Zygmunt
Bauman wijst op de paradox dat in een geglobaliseerde wereld individualiteit
inhoudt dat je er uit ziet als ieder ander: ‘To be an individual means to be like everyone else in the crowd’
(Bauman, 2005: 16). Vroeger was kleding veel sterker gebonden aan sociale
categorieën dan tegenwoordig. Sinds de jaren zestig is er een snelle
democratisering opgetreden in de mode en sindsdien is een enorme vrijheid
ontstaan om ons te kleden zoals we willen. Sociale verschillen komen minder
pregnant naar voren. Denk maar aan ‘ouderwetse’ uitspraken als ‘Jan met de pet’
of ‘de hoge heer met hoed’; klasse en afkomst zijn moeilijker af te leiden uit hedendaagse
kleding. Ook sekseverschillen zijn kleiner geworden sinds vrouwen broeken mogen
dragen (ook al dragen mannen nog zelden rokken of jurken). En ook leeftijd
speelt minder een rol, want bijna iedereen kleedt zich graag jeugdig en strijkt
zijn of haar rimpels weg met botox. De paradox hier is dat we een grotere
vrijheid hebben in onze keuze van kleding, maar dat we er eigenlijk allemaal hetzelfde
uit zien. Modefilosoof Gilles Lipovetsky (2005) klaagt dan ook dat het
straatbeeld zo oersaai is.
Als onze
identiteit een dagelijkse verkleedpartij is, dan geeft ons dat veel vrijheid om
die identiteit vorm te geven. Vrijheid houdt ook in: keuzes maken. Daarom is dat
moment voor onze kledingkast elke ochtend zo betekenisvol: ‘wow, ik kan zelf
bepalen hoe ik er uit zie, hoe ik me zelf vormgeef’. Kleding kiezen is een
gewichtige keuze, want elke dag weer moeten we opnieuw bepalen: wie wil ik
vandaag zijn? Maar ik vermoed dat we die keuzestress toch liever ver van ons
houden. Afgaand op het straatbeeld, maken we blijkbaar toch meestal een veilige
keuze en gaan we onopvallend in de groep op. Misschien is dat de nieuwe
uitdaging: om ons individueler te kleden en lekker op te vallen. Dus trek toch
maar dat kekke jurkje aan morgen, of durf de opvallende schoenen onder je pak
te dragen. Wie doet er mee?
Gebruikte literatuur
Bauman, Z. (2005) Liquid life,
Cambridge: Polity Press.
Bauman, Z. (2011) Culture in a Liquid Modern World, Cambridge: Polity
Press.
Lipovetsky, G. (1994 [1987]) The Empire of Fashion: Dressing Modern
Democracy, New Jersey: Princeton University Press.
Culture Weekly 